Kapitein Tutelaer marcheerde in het leger van de Prins

Ergens in 1983 vond ik een verwijzing naar de Verzameling van Atteveld in het Rijksarchief van Utrecht. Het bleek een nietszeggend papiertje met een viertal familiewapens. Van wie? Van ene Tutelers die getrouwd was met ene Heymans. Hij was de zoon van het echtpaar Tutelers-Campers, zij de dochter van het echtpaar Heymans – la Leu (de Wolf). Het familiewapen Tutelers kan beschreven worden als “in goud drie zwarte vogels”. Groot was mijn verbazing toen ik snuffelend op internet ene Capiteyn Tutelaer tegenkwam, mijn nieuwgierigheid was geprikkeld en dwong me tot verder zoeken, en wat bleek? Hij was getrouwd met ene Heijmans! Eindelijk beet na 27 jaar? Het genealogisch bewijs is weliswaar nog niet gevonden, wel interessante gegevens! Want voor je het weet ben je verzeild geraakt in de 80-jarige oorlog, de opstand van de Nederlanden tegen de Spanjaarden! Of gewoon een ordinaire machts-strijd om het geloof? Een van mijn voorouders bleek een van de pionnen en slachtoffers.

Jaques Tutelaer (Tutelare), mogelijke zoon van N.N. Tutelert en N.N. Campert; was in de periode 1584-1586 actief als vrijbuiter-kapitein; vermeld als kapitein te Bergen op Zoom op 15.03.1582; idem op 15.06.1598; vermeld als sergeant-majoor van Lillo op 29.12.1589, 21.06.1591, 25.05.1593, 19.10.1593 en te Liefkenshoek op 17.03.1602; benoemd tot kapitein-majoor te Lillo op 19.10.1593 als opvolger van kolonel Cauwert (= vermoedelijk Michel Caulier); kreeg toen de leiding over een compagnie met 150 hoofden; kocht op 03.11.1595 van Dierck Janssen Vleugels een huis met erf, hof en grond in de Potterstraat te Bergen op Zoom voor 536 guldens; overl. vóór 26.10.1604 toen zijn zoon Michiel Tuteler (Tutelaer) hem opvolgde als kapitein van een Zeeuwse compagnie te voet; tr. Michele Heymans (Himmaeus), mogelijke dochter van N.N. Heymans en N.N. La Leu; als eigenaresse van het pand “Den Grooten Valck” op de Grote Markt te Bergen op Zoom vermeld op 22.09.1615; als weduwe van Jaques Tutelaer vermeld op 20.04.1627; als hun kinderen konden worden opgespoord (volgorde deels onbekend):

1. Maria Tutelare, geb. Geertruidenberg, ovl. na 31.03.1623; otr. (1) Bergen op Zoom 11.06.596, tr. (2) aldaar 02.07.1596 Jan van Galen, j.m. van Zutphen; otr. (2) Bergen op Zoom, tr. (2) aldaar 21.05.1606 Jaques de la Grandiere, geb. Normandië, luitenant van kapitein Minniclet; tijdens de belegering van 's- Hertogenbosch in 1629 doodgeschoten.
2. Michiel Tutelaer, volgde op 26.10.1604 zijn vader als kapitein op; overl. vóór 21.06.1605 toen hij als kapitein werd opgevolgd door Lieven Seijs; tr. Adriana van Duvenvoorde; uit dit huwelijk (verm. o.m.) Michelle Tutelaer (Tutelert); zij tr. Dirck van Suylen van Natevisch; op 15.09.1655 doneerde haar moeder haar bezittingen in Holland.
3. Francois Tutelaer, ged. Middelburg (Waals), 25.07.1584.
4. Michelle Tutelaer, geb.01.02.1591 in Middelburg (als d.v. Nicolas Tutelair); doopgetuige Bergen op Zoom 19.11.1613, 26.11.1613, 13.04.1614, 04.01.1617, 16.05.1617 en 06.06.1618.
5. Anne (Susanne) Tutelaer, mog. identiek met kindnr.8.
6. Jaques Tutelaer, doopgetuige Bergen op Zoom 20.09.1615.
7. (verm.) Andries Tutelaer, ged. Delft (Waals) 21.09.1586; verm. overl. vóór 1605.
8. N.N. [de naam van de dopeling werd in het doopboek niet genoteerd; mog. betrof het een doodgeboren kind], ged. Bergen op Zoom 26.05.1598; getuigen: Daniel Jacobs (raadsheer) en Johan Piron (kolonel); voorts de huisvrouw van kapitein D’Hane en de huisvrouw van kapitein Charles Rassaert [= Isabeau Piron, dochter van kapitein Johan Piron en van Francoise Baradot]; ook de naam van de moeder werd niet genoteerd.


In het notarieel archief van Bergen op Zoom
(zie foto rechts) vinden we een tweetal interessante actes:
• 16.07.1615: Procuratie voor notaris Anthonius Molkeman in Bergen op Zoom. De weduwe van kapitein Jacques Tuteluer, geeft volmacht het huis “Den grooten Valck”, aan de Grote Markt gelegen aan Maria Oorts over te dragen, vrouw van Alexander Panneels, wonend in Middelburg. Als getuigen zien we Pieter Mertenssen (kuiper), Cornelis Janssen Hembrechts (wijntavernier in de Wolsack),Spence Salbaert en Jan Gillissen Hembricx (timmerman) uit Bergen op Zoom.
• 22.09.1615: Attestatie voor notaris Anthonius Molkeman in Bergen op Zoom. Michele Heijmens, weduwe van kapitein Jacques Tutelaer, verkoopt het huis “Den grooten Valck”, aan de Grote Markt gelegen aan Maria Oorts, huisvrouwe van Alexander Panneels, wonend in Middelburg. Als getuigen zien we Marie Carpentier, Thielman Diericxssen (wijntavernier) in “de Fonteijne van Orep”, en Laureijs de Swerte, twijnder in Bergen op Zoom.

Militaire activiteiten
We weten niet waar Jacques Tutelaer geboren is, maar het is meer dan aannemelijk dat hij afkomstig was uit de Zuidelijke Nederlanden. Hij moet hebben behoord tot het opstandelingenleger van Willem van Oranje, zoals zo velen uit de Zuidelijke Nederlanden en Frankrijk. We weten ook niet wanneer hij is overleden, ook hiervan is het aannemelijk dat Jaques Tutelaer is overleden tijdens of later als gevolg van het Spaanse beleg van Oostende in de periode 04.07.1601-22.09.1604. Daarbij sneuvelden vele officieren en soldaten uit Zeeuwse compagnieën. Het totaal aantal slachtoffers aan Spaanse kant was 76.961, aan Staatse kant zelfs iets meer 77.684.

Jacques Tutelaer vocht in die 80-jarige oorlog onder twee Prinsen van Oranje als commandant van een compagnie van het Zeeuwse regiment. Allereerst voor Willem de Zwijger (1533-1584), prins van Oranje. De Spaanse koning Filips II verklaarde in 1580 Willem van Oranje als leider van de Opstand vogelvrij. De koning zette zelfs een prijs op Willems hoofd. De fel katholieke Balthasar Gerards uit Franche-Comté zag in 1584 zijn kans. Als hugenoot (een Franse protestant) vertrok hij naar Delft, waar Willem van Oranje woonde in het Prinsenhof. Balthasar verstopte zich daar op 10 juli 1584 met twee pistolen achter een pilaar en wachtte de prins op. Hij trof Willem van Oranje met enkele dodelijke schoten. De trap in het Prinsenhof, waar de schoten vielen, is er nog steeds.

Twee maanden voor deze moord steunt kapitein Jacques Tutelaer de Prins van Oranje nog bij het overtuigen van de Prins van Chimay, gouverneur van Vlaanderen, om zijn trouw te bevestigen ten overstaan van de opstandige provincies . Karel van Croy (1560-1612) voerde de titel van prins van Chimay. Van huis uit was hij katholiek. Reeds op zijn twintigste stond hij naar het voorbeeld van zijn vader, de hertog van Aarschot, de zaak van de vrijheid voor. Na zijn huwelijk in 1580 met een hervormde vrouw ging hij tot die godsdienst over. Op 22 juli 1583 werd Karel op initiatief van de Staten stadhouder over Vlaanderen. Spoedig daarna wilde hij zich met Filips II verzoenen en voerde onderhandelingen daartoe met Parma. Op 22 mei 1584 sloot deze prins van Chimay met Parma een verdrag waardoor heel Vlaanderen aan Spanje werd onderworpen. Hoewel hij daarna nog enige tijd veinsde hervormd te blijven, werd hij kort na 1584 weer katholiek.

Zoals blijkt uit het onderstaande heeft Jacques Tutelaer actief bijgedragen dat Oostende van 1584-1600 Staats is gebleven: “Den kolonel Despies zijnen aanslag op Brugge mislukt ziende, keerde zig met zijn volk op Oostende; maer voor zijne aenkomst was de borgerije onder de wapenen, zoo dat den franschen kolonel genoodzaekt was met zijn volk onverrigter zaeke af te trekken. Middelertijd vervolgde den hertog van Parma, opperbevelhebber der spaensche troepen in de Nederlanden, voor den koning Philippus den II., zijne voorspoedige krijgstogten, en hij kwam in het zelve jaar voor Oostende, met inzigt om die zeestad insgelijks t’overmeesteren; maer die van Brugge hadden voor het aenkomen van den Prins van Chimay, den welken door de twee leden van Vlaenderen herkend wierd voor bestierder dezer landen, vier Vaendelen krijgsknegten in Oostende gezonden, de welke den Prins bij zijne aenkomst nog versterkte met negen Vaendelen van het regiment van den heer Philippus van der Gracht, heer van Mortaigne, onder het bevel van kapiteyn Jacques Tutelaer, lieutenant-kolonel, en van eenige onderofficieren, die door den Prins van Oranjen uyt Braband toegezonden waeren. Den hertog van Parma onderrigt zijnde van de aenkomst der gemelde hulptroepen, en dat den kapiteyn Maerten Drooge bij nagte de stad overvloediglijk voorzien had van alle slag van krijgsbehoeften, zag daedelijk af van zijn ontwerp van belegering, en hij verliet de plaets, naer dat hij’er vijf dagen voor gelegen had. Sedert hielden d’Hollanders Oostende in bezitting, ’t gene zij met bewilliging van d’Engelschen, hunne bondgenooten, met gragten en bolwerken lieten versterken.”

Vervolgens staat onze Jacques Tutelaer paraat voor Maurits (1567-1625), Prins van Oranje. Hij wordt genoemd als kapitein in een van de Eendrachtsforten . De Eendrachtslinie was een van de oudste verdedigingslinies van Nederland, vanaf het begin van de 80-jarige oorlog. Het doel van de linie was het beschermen van de scheepvaart over de Eendracht en het verdedigen van Zeeland, in het bijzonder Tholen, tegen een aanval van Spaanse troepen vanuit Noord-Brabant. Na de aanleg van de West-Brabantse waterlinie, kregen de fortificaties vooral de rol van een reservelinie.

Als kapiteins van de Eendrachtsforten worden genoemd Elbert Ingenhaeff (1593), Bartholomeus Walraeve (1595), Jacques Tutelaer (1597), Pierre La Corde (1598), Johan de Haene (1597-1599), Daniel Turqueau (1594-1598), Diederick de Ram (1597-1600), Balthasar de Ghistelles (1603), Jacques Broucqsaulx (1605), Arend van Tuyl van Serooskerke (1606-1617), Melchior Winckelman (1615-1622) en Balthasar van der Muijden (1615-1622).

In 1602 verblijft kapitein Jacques Tutelaer in Fort Liefkenshoek. In de betrekkingen tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden in de periode 1585-1786 speelden twee forten aan de Schelde nabij Antwerpen een bijzondere rol: Lillo en Liefkenshoek. Door het bezit van deze vestingwerken was de Republiek der Verenigde Nederlanden in staat om het handelsverkeer vanuit en naar Antwerpen via de Schelde volledig te controleren. Dit gebeurde vooral door ter hoogte van het fort Lillo een fiscale barrière te plaatsen ten nadele van Antwerpen en ten faveure van de havens in de Noordelijke Nederlanden, in het bijzonder van de haven van Amsterdam. Zo werd betekenisvol bijgedragen aan het ontstaan van de Gouden Eeuw in de Republiek.

Kapitein Tutelaer, marcheerde in het leger van de Prins, zijn vage voetstappen klinken nog zachtjes door in onze archieven.

Hij meldde zich enthousiast voor het opstandelingenleger van Willem van Oranje, werd als strijdvaardig kapitein ingezet op de gevaarlijkste plekken, sneuvelde lamlendig in Oostende . . .

Geen mens die van Jacques Tutelaer iets teruggevonden heeft
maar vanaf nu herkennen jullie hem,
hij is niet dood, hij leeft!